Co to jest asceza?

Asceza, czy też ascetyzm, według Encyklopedii katolickiej: „z gr. askesis ćwiczenie, od askein obrabiać, kształtować, ćwiczyć; trud duchowy lub fizyczny, podejmowany przez człowieka dla osiągnięcia doskonałości moralnej, zjednoczenia z Bogiem i zbawienia przez opanowywanie namiętności, samozaparcie, ograniczanie potrzeb życiowych, wyrzekanie się przyjemności i rezygnację z wygód”[1]. Terminem tym posługiwali się już cynicy w V wieku pne., z Diogenesem na czele.

Czy to jeszcze aktualne?

Bardzo często we współczesnym dyskursie pojawia się hasło „samorozwój”. Mówi się dużo o stawaniu się najlepszą wersją siebie, stawianiu sobie wysokich celów, bo przecież „sky is the limit”. Uważa się, że aby to osiągnąć, trzeba wyjść z własnej strefy komfortu. Wszystko to jednak w otoczce hedonistycznego konsumpcjonizmu albo parapsychologicznego odkrywania „swojego prawdziwego ja”. Natomiast praktyki ascetyczne są traktowane jako śmieszne, zacofane i nieprzystosowane do ducha czasu. Czy jednak praca nad silną wolą i kształtowanie charakteru, poprzez ujarzmianie swoich zachcianek i popędów, nie jest właśnie tym stawaniem się najlepszą wersją samego siebie? Chrześcijańscy asceci dochodzili do perfekcji w podporządkowywaniu swojego ciała woli i rozumowi i w ciągu setek lat zdołali dokładnie opisać, na czym prawdziwa asceza powinna polegać i do czego nas prowadzić. Nauki te są ponadczasowe, a samokontroli i dyscypliny potrzebujemy nie tylko do osiągnięcia celów wzniosłych, jak świętość, ale także do spraw mniejszych, jak rozwój zawodowy czy wyniki sportowe.

Rodzaje ascezy

Słowo „asceza” nie bez powodu jest zaczerpnięte ze świata atletów, ponieważ jest ona właśnie rodzajem ćwiczenia woli. I tak, jak w przypadku ćwiczeń fizycznych, tak i tu trzeba je powtarzać regularnie, by osiągnąć mistrzostwo. Św. bp Józef Sebastian Pelczar pisał w „Życiu duchowym”[2], że umartwienie (tak po polsku można nazwać ascezę) dzieli się na obowiązkowe i nieobowiązkowe, zewnętrzne oraz wewnętrzne.

Umartwienie obowiązkowe to przyjmowanie trudów, które nas spotykają, nie popełnianie grzechów ciężkich, wypełnianie obowiązkowych postów itp. Umartwienie nieobowiązkowe to dodatkowe przykrości, które zgadzamy się ponosić.

Umartwienie zewnętrzne dzieli na: umartwienie ciała, umartwienie zmysłów (wzroku, słuchu, smaku, dotyku i powonienia). Biskup mówi o tym, żeby znosić zimno lub gorąco, odmawiać sobie zbyt długiego snu, sypiać na twardym posłaniu, nie jeść do syta, nie słuchać obmów, pochlebstw czy nieprzyzwoitych żartów, a nakłaniać słuch do wysłuchania bliźniego w potrzebie czy jakiegoś pobożnego kazania. Mówi on także o używaniu środków, które mogą razić współczesnego człowieka, takich jak noszenie ostrych łańcuszków, włosienicy czy uderzanie siebie dyscypliną. Warto jednak zaznaczyć, że do wszystkich tych praktyk nakazuje podchodzić z umiarem, by nauczyć swoją wolę znoszenia przeciwności, ale nie ulec trwałemu uszczerbku na zdrowiu, który doprowadziłby do niemożności spełniania swoich obowiązków stanu. Za ważniejsze jednak uważa umartwienie wewnętrzne, które jest trudniejsze, ale też niezbędne do ćwiczenia woli. Umartwienie wewnętrzne polega przede wszystkim na tym, by umartwień zewnętrznych nie odrzucać, tylko pokornie przyjmować, nie narzekać na nie i się nimi nie chełpić. Umartwieniem wewnętrznym jest próba panowania nad swoimi myślami, by myśleć o rzeczach dobrych i świętych, a odrzucać pokusy i myśli próżne. Jest nim także powstrzymywanie swojego języka od kłamstwa, obmowy, bluźnierstwa czy ranienia innych osób.

Czy można być ascetą w XXI wieku?

I dziś powszechne są praktyki wystawiania się na ekstremalne temperatury (sauna, morsowanie), odmawianie sobie jedzenia ze względów zdrowotnych czy dobrowolne znoszenie zadawanego bólu (na przykład podczas treningów sportów walki). Różnicą jest cel. Dla ludzi współczesnych jest to smukła sylwetka, zdrowie czy lepsza wydajność w pracy, a dla chrześcijańskich mistrzów życia duchowego – życie wieczne. Warto zauważyć, że współczesny coaching i psychologia próbują poprowadzić człowieka podobną, choć oderwaną od religijności, drogą. Może jednak warto zapoznać się ascetyką, która kształtowała charaktery największych Europejczyków przez wieki?